Historia składa się z suchych faktów, ale ich połączenie w jeden obraz tworzy już opowieść.
Choć chciałoby się bohaterów tego wyjątkowego wydania „Kuriera Zagórowskiego” opisywać barwną, żywą narracją, należy jednak w tej chwili zadowolić się zgromadzeniem elementarnych informacji.
Zatem przedstawiamy szkic, który posłuży być może do stworzenia w przyszłości pełniejszego obrazu postaci Jana Jaśniewicza. O pochodzeniu Jana Jaśniewicza pisze Hanna Lisiak-Góźdź na stronie poświęconej Powstańcom Wielkopolskim powiatu wrzesińskiego.[1]
Z umieszczonego na stronie hasła osobowego dowiadujemy się, że Jan Jaśniewicz był synem Antoniego i Marianny z Witkowskich. Urodził się 20 listopada 1895 r. w Oleśnicy.
Był uczniem szkoły powszechnej w Zagórowie. Niewątpliwie zatem jest bohaterem pochodzącym z gminy Zagórów (oczywiście, w jej aktualnym kształcie), lecz dalsze jego losy wiązały się ze zmianą miejsc zamieszkania. Uczył się zawodu stelmacha i w niepodległej Polsce zawód ten wykonywał. Równie ważną rolę w jego życiu musiała odegrać edukacja patriotyczna, skoro 28 grudnia 1918 r., w wieku 23 lat, jako ochotnik wstąpił do kompanii budzyńskiej.
O sposobie formowania się tego oddziału pisze z dumą i wzruszeniem świadka i uczestnika wydarzeń Piotr Grzeczka: Do Budzynia śpieszyli powstańcy z bliska i dalszych okolic zgłaszając się do szeregów. Tu na naszym rynku wrzało i kipiało życie żołnierskie. (…) Budzyń stał się miejscem strategicznym i koncentracyjnym wojsk polskich pododcinka szóstego frontu północnego i zarazem kolebką tworzącego się II baonu sławnego 4 pułku Strzelców Wielkopolskich (58p.p.). Budzyń przygarniał i tulił do siebie Powstańców, karmił ich, ocierał łzy i goił rany.(…) I już w następny dzień, gdy nadeszły posiłki z Obornik i Wągrowca 8 stycznia 1919r. rychło rano poszła wiara nasza w trzech kolumnach pod dowództwem pana Kowalskiego na Chodzież, i tam niejako dokończyła dzieła sławnego Bartka Sienkiewiczowskiego.(…) Chodzież została zdobyta krwawo, około 200 zabitych i rannych w tym kilku oficerów, między nimi poległ komendant Chodzieży von Stierkorb. Po naszej stronie straty wynosiły 24 zabitych i rannych. (…) W tym czasie napływ ochotników do Budzynia był coraz liczniejszy i komendant rejonu budzyńskiego Lippok powierzył Czesławowi Hamlingowi tworzenie kompanii budzyńskiej. [2] Wspomnienia Piotra Grzeczka, który wyjaśnił w przedmowie, iż podczas zjazdów uczestników Powstania Wielkopolskiego niejednokrotnie słyszał namowy dowódców, by powstańcy spisywali pamiętniki, dawali wyraz swym przeżyciom z okresu walk, uczyniły zadość tym prośbom. Dzięki tej broszurze wydanej w 1937 roku możemy lepiej sobie wyobrazić, jakie doświadczenia zdobywał młody ochotnik, powstaniec, który brał udział z bronią w ręku w jej [kompanii budzyńskiej – przyp. K.N.] działaniach bojowych w odcinku Chodzież – Radwonki – Nakło – Kcynia do 20.02.1919 r. [3]
W treści Uchwały Rady Państwa z 1958 r., na mocy której Jan Jaśniewicz został odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, znajduje się informacja, że kompania, do której wstąpił była formowana przez Kismanowskiego[1] w okolicach Budzynia. [2] Uzasadnienie zasług żołnierskich i patriotycznych zawarte w opisie uchwały brzmi: Udział w Powstaniu Wlkp. udokumentowany zaświadczeniami zastępczymi. Nie ma zastrzeżeń co do zachowania się w okresie okupacji jak i od czasu wyzwolenia. W działaniach bojowych wykazywał się dużym poświęceniem i wzorowym spełnianiem swych obowiązków.
Z pamiętnikarską relacją przywołaną powyżej korespondują powstańcze losy Jaśniewicza, który po zakończeniu Powstania Wielkopolskiego razem ze swoją kompanią zasilił szeregi 4 Pułku Strzelców Wielkopolskich, później przeniesiono go do 1 pułku saperów wielkopolskich. Przy czym nazwa tej formacji w publikacjach z okresu powstania pojawia się również w brzmieniu: 1 batalion saperów wielkopolskich. Batalion ten został sformowany w dniu 2 stycznia 1919 r. Jan Jaśniewicz, jak ustalili autorzy publikujący na portalu poświęconym powstańcom wrzesińskim, został zdemobilizowany w kwietniu 1921 r. Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że Jaśniewicz służąc w 1 batalionie saperów wielkopolskich wchodzącym w skład 14 dywizji piechoty brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Dywizja powróciła z frontu wschodniego w grudniu 1920 r. Jedyna fotografia Jana Jaśniewicza zamieszczona na portalu Powstańców Wielkopolskich powiatu wrzesińskiego pozwala nam stwierdzić, że Jaśniewicz w momencie wykonania zdjęcia był w stopniu kaprala, a na otoku czapki jest godło Wojsk Wielkopolskich zgodne z wzorem z 1919 r. [1]
Po demobilizacji w 1921 r. nadszedł czas na realizację osobistych planów życiowych. Jan Jaśniewicz ożenił się z Katarzyną Kwiatkowską . Zgodnie ze swym wyuczonym zawodem pracował jako kołodziej w majątku Grabowo Królewskie do 1939 r. W momencie wybuchu II wojny światowej wrócił do żołnierskiej służby. Uczestniczył w kampanii wrześniowej, brał udział w obronie Trzebiny, Łodzi, Warszawy i okolic Rejowca pod dowództwem por. Kołacza.[2] W 1939 r. Jaśniewicz zmienił miejsce zamieszkania, zakupił niewielkie gospodarstwo rolne w Uścięcinie w gminie Strzałkowo. Mieszkańcem Wrześni został w 1962 r. Września to ostatni adres Jaśniewicza, umiera 29 września 1977 r. i zostaje pochowany na tamtejszym cmentAarzu komunalnym. Kilka lat przed śmiercią zostaje uhonorowany za udział w walkach w obronie ojczyzny. W 1971 r. zostaje odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.[3] Wg danych zebranych przez Wielkopolskie Towarzystwo Genealogiczne „Gniazdo” Jaśniewicz otrzymał stopień podporucznika mianowanego, co potwierdza Uchwała nr W 2/72 zachowana w Archiwum Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej.[4] Zatem awans na stopień podporucznika odbył się w następnym, 1972 roku.
Choć fakty są skąpe, niewątpliwie warte zachowania w pamięci. Sami powstańcy musieli poświadczyć udział w zrywie wielkopolskim, by fakt ten nie budził wątpliwości władz wojskowych. Dopiero weryfikacja dokumentów zakończona potwierdzeniem uczestnictwa w powstaniu pozwalała na korzystanie ze statusu kombatanta, uzyskanie odznaczenia. W uchwale o odznaczeniu Jana Jaśniewicza Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym dodano adnotację: Zasługuje w całej pełni na nadanie odznaczenia za udział w Powstaniu.[5] Autor cytowanego wcześniej powstańczego pamiętnika przekonuje, że dla walczących o wolną ojczyznę ochotników równie ważna, co docenienie przez państwo ich żołnierskich zasług, była pamięć o ich walkach, poświęceniu. O tym że bohaterstwo to również pokonywanie chorób, mrozu, braku dobrego uzbrojenia, trudów przeciągających się walk. Ale kiedy motywacją jest pragnienie wolności, pamięta się głównie pierwsze uniesienie i nadzieję: Dnia 27 grudnia roku Pańskiego 1918 nad grodem Przemysława zabrzmiał swym donośnym głosem złoty Róg Wolności.[6]
Katarzyna Nowicka
[1] H. Lisiak-Góźdź, Jaśniewicz Jan, https://powstancy.wrzesnia-info.com/jasniewicz-jan/#, [dostęp: 29.10.2024]
[2] P. Grzeczka, Moje wspomnienia z walk o niepodległość Polski, Budzyń 1937, s.9-13. Źródło: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, dostęp: 29.10.2024 r.
[3] H. Lisiak-Góźdź, Jaśniewicz Jan, https://powstancy.wrzesnia-info.com/jasniewicz-jan/#, [dostęp: 29.10.2024]
[4] Najpewniej chodzi o porucznika Jerzego Kismanowskiego, który urodził się w Wągrowcu, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r., zamordowany w Katyniu, źródło: strona internetowa Instytutu Pamięci Narodowej https://szukaj.ipn.gov.pl/ [dostęp: 30.10.2024 r.]
[5] Strona internetowa projektu „Lista wielkopolan odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym” http://powstancy-wielkopolscy.pl/ [dostęp: 30.10.2024]
[6] H. Wielecki, Polski mundur wojskowy 1918-1939, Warszawa 2016, s. 15.
[7] Te fakty z życiorysu przytaczam za: H. Lisiak-Góźdź, Jaśniewicz Jan, https://powstancy.wrzesnia-info.com/jasniewicz-jan/#, [dostęp: 31.10.2024]
[8] Zob. zdjęcie legitymacji odznaczonego na stronie: https://powstancy.wrzesnia-info.com/jasniewicz-jan/
[9] Strona internetowa http://powstancywielkopolscy.pl/pl/ [dostęp: 30.10.2024]
[10] Strona internetowa projektu „Lista wielkopolan odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym” http://powstancy-wielkopolscy.pl/ [dostęp: 30.10.2024]
[11] P. Grzeczka, Moje wspomnienia z walk o niepodległość Polski, Budzyń 1937, s.9. Źródło: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, dostęp: 29.10.2024 r.
ZAGÓRÓW-MIEJSCE Z HISTORIĄ 