„Czterech mężczyzn, jedno nazwisko, bliżsi lub dalsi kuzynowie, bezpośrednio lub poprzez swoich przodków związani z Zagórowem. Wszyscy spokrewnieni bliżej lub dalej. Spokrewnieni również ze mną. Postaci więcej lub mniej tragiczne. Zapisali swoje losy na kartach historii”.
Strz. Józef Zywert (1901-1920)
Imię i nazwisko młodego, dziewiętnastoletniego żołnierza Józefa Zywerta figuruje na murze Kościoła Parafialnego św. Piotra i Pawła w Zagórowie, na Ścianie Pamięci. Zagórowskie korzenie Józefa sięgają dziadów i pradziadów. Był potomkiem protoplasty rodziny Zywertów z ziemi zagórowskiej – Antoniego Zywerta, prawnukiem Wojciecha Zywerta i Kunegundy Kierzek zm. w Zagorowie w 1870r., wnukiem Adama Zywerta i Anny z Grzesiaków.
Józef Zywert urodzony 4/17 lutego 1901 roku w Augustynowie, ochrzczony w Zagórowie, syn Walentego Zywerta i Marianny z Waszaków.
(W zaborze rosyjskim w dokumentach podawano 2 daty: zgodnie z obowiązującym wtedy w cerkwi prawosławnej kalendarzem juliańskim i zgodnie z kalendarzem gregoriańskim; różnica między kalendarzami = 13 dni).
Tłumaczenie aktu:
50 Augustynów Józef Zywert
Działo się 5/18 lutego 1901 roku w Zagórowie o godzinie 10.00 rano. Stawili się Walenty Zywert, rolnik, lat 38 mieszkający w Augustynowie w obecności Antona Kubickiego, lat 36 i Józefa Kaszni (?), lat 40 , rolników mieszkających w Augustynowie i okazali nam dziecię płci męskiej urodzone w Augustynowie w dniu wczorajszym o godzinie 17.00 z prawowitej małżonki Marianny z domu Waszak lat 21 mającej. Dziecku na chrzcie nadano imię Józef, a świadkami byli Andrzej Wiatrowski i Michalina Wawrzyniak. Akt ten stawającym i niepiśmiennym przeczytany został i przez nas podpisany. ks. K. Pęcherski
Nazwisko Józefa Zywerta widnieje na tablicy jako ostatnie
Kwerenda przeprowadzona w Archiwum Państwowym Poznań, Oddział Konin, dała pozytywny skutek w postaci kilku dokumentów. Dokonano przeszukania zawartości jednostki archiwalnej o sygnaturze 770 („Wykazy pomników osób poległych w walkach o niepodległość”, data 1938 r.) z zespołu „Starostwo Powiatowe w Koninie” z lat 1918-1939. Zapis figuruje w aktach sprawy dotyczącej informacji Zarządu Miejskiego w Zagórowie o pomnikach poległych w walkach o niepodległość, w części dotyczącej tablicy pamiątkowej wmurowanej w ścianę kościoła parafialnego w Zagórowie w 1937 r. Jak wynika z treści korespondencji na tablicy tej wymieniono 57 osób poległych z wolność ojczyzny w latach 1918-1920 parafian zagórowskich, wśród nich figuruje osoba o imieniu i nazwisku Józef Zywert.
Pismo przewodnie Zarządu Miejskiego w Zagórowie, w odniesieniu do tablicy pamiątkowej /AP Poznań OK/
Opis tablicy /AP Poznań OK/
Lista osób, które są z imienia i nazwiska wymienione na tablicy. Zywert Józef -poz.57 /AP Poznań OK/
Z dokumentacji tej wynika, że Józef Zywert zginął w 1918 roku. Z biegiem lat, zaczęto szukać informacji o poległych w latach 1918-1920. Uzupełniano dane. I m.in. tak powstało opracowanie „Cena niepodległości. Pamięć historyczna o żołnierzach wielkiej wojny i walk o granice niepodległej Polski. Ewidencja mogił żołnierskich w zasobach archiwów państwowych w Gnieźnie, Kaliszu, Koninie, Lesznie, Pile i Poznaniu” , którego autorem jest Ł. Jastrząb.Zawiera ono dane żołnierzy z całej Wielkopolski. W nim jest już dokładna data zgonu Józefa Zywerta i nie jest to rok 1918, ale 1920.
Józef Zywert w wykazie poległych
Fragment powyższego opracowania powstał na podstawie różnych zgromadzonych i zachowanych dokumentów : „Kompleksowy wykaz żołnierzy pochowanych na terenie Wielkopolski jest efektem kilkuletniej kwerendy prowadzonej w archiwach państwowych w Gnieźnie, Kaliszu, Koninie, Lesznie, Pile i Poznaniu, obejmujących swym zasobem Wielkopolskę. Jest to odzwierciedlenie ewidencji archiwalnej, dotyczącej pochówków żołnierzy i powstańców z lat 1914-1921, przechowywanej w tych instytucjach”.
W opracowaniu podano błędny miesiąc urodzenia. Czasami dopiero odnalezienie aktu urodzenia weryfikuje rzetelność wprowadzanych danych. Tak też się stało w tym przypadku.
„Cena niepodległości. Pamięć historyczna o żołnierzach wielkiej wojny i walk o granice niepodległej Polski. Ewidencja mogił żołnierskich w zasobach archiwów państwowych w Gnieźnie, Kaliszu, Koninie, Lesznie, Pile i Poznaniu” , aut. Ł. Jastrząb
W/w źródło podaje datę i miejsce śmierci – Lida, 5 maja 1920 roku . Dziewiętnastoletni Józef Zywert poległ w walce lub też zmarł na skutek odniesionych ran w którejś z toczonych w tamtych rejonach bitew.
Założyć należy, że dane te są już zweryfikowane, albowiem są zdecydowanie bardziej dokładne i nie dotyczą tylko samego Józefa, ale poległych z terenu całej Wielkopolski.
Idąc tym tropem – Józef Zywert walczył w 70 Pułku Piechoty. Dlaczego znalazł się w tym pułku? Wcześniej był to 12 Pułk Strzelców Wielkopolskich, który został sformowany w końcowej fazie Powstania Wielkopolskiego z batalionów: ostrowskiego, ostrzeszowskiego i krotoszyńskiego. 12 Pułk po rozpoczęciu wojny polsko–bolszewickiej pod koniec stycznia, a dokładnie 30 stycznia 1920 roku, został rozmieszczony w okolicy Lidy na południe od Wilna, tworząc wraz z całą 3-cią Dywizją Strzelców Wielkopolskich obwód Naczelnego Wodza i tam zreorganizowany. Na front wschodni żołnierze odjechali 25 stycznia. Podróż trwała kilka dni. Na początku lutego 1920 roku pułk został przemianowany na 70 pułk piechoty. W pierwszych dniach kwietnia w składzie pułku dokonano zmian. Żołnierze starszych roczników zostali zdemobilizowani, a ich miejsce zajęli rekruci z uzupełniających roczników poborowych, jedynie z 25-cio dniowym przeszkoleniem wojskowym. Nie wiemy, kiedy Józef dołączył do swoich towarzyszy , czy był to początek 1920 roku, czy też znalazł się on pośród rekrutów.
Kilka starych zdjęć Lidy:
Miasto Lida (woj. nowogródzkie, dzisiejsza Białoruś), niegdyś miasto powiatowe w granicach I Rzeczypospolitej.
Walki żołnierzy polskich o Lidę zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic: „LIDA 16 IV 1918 − 28 IX 1920”.
Pierwotny wygląd grobowca Nieznanego Żołnierza. Ujęcie płyty od strony placu Saskiego /płyta po prawej/; zdjęcie przedwojenne
Źródła:
1. Grób Nieznanego Żołnierza w Kielcach i Warszawie w świetle archiwaliów oraz zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach; Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 28, 13-34; P. Grzesik; 2013;
2. „Cena niepodległości. Pamięć historyczna o żołnierzach wielkiej wojny i walk o granice niepodległej Polski. Ewidencja mogił żołnierskich w zasobach archiwów państwowych w Gnieźnie, Kaliszu, Koninie, Lesznie, Pile i Poznaniu” , aut. Ł. Jastrząb; str. 135;
3. „Zarys historii wojennej 70-go pułku piechoty wielkopolskiej; J.Englicht;
4. AP Poznań OK
ZAGÓRÓW-MIEJSCE Z HISTORIĄ 